»ELITA« MEĐU HRVATSKIM FRANJEVCIMA Učeno pero Krste Kržanića

Krsto Kržanić

Među znamenitim franjevcima Provincije Presvetoga Otkupitelja mnogostrukim kulturnim radom ističe se Krsto Kržanić.

Rođen je u Podgori 5. ožujka 1894. Pučku školu završio je u rodnom mjestu, a Franjevačku klasičnu gimnaziju u Sinju 1912. Filozofsko-teološki studij pohađao je u Zaostrogu i Makarskoj 1913. – 1919., kada je zaređen za svećenika. Godinu dana bio je prefekt sjemeništa u Sinju i zatim nastavnik na gimnaziji 1920. – 1923., a 1922. imenovan je župnikom u Metkoviću. Nakon toga studirao je filozofiju u Milanu na Sveučilištu »Sacro Cuore«, gdje je doktorirao 1927. disertacijom »San Bonaventura e la sua scoula nella lotta contro I’averroismo – Sv. Bonaventura i njegova škola u borbi protiv averoizma«. Vrativši se, postao je profesor na gimnaziji u Sinju, kojoj je bio direktor 1932. – 1944. Neko vrijeme 1943. bio je u samostanu Gospe Lurdske u Zagrebu.

Osuđen na sedam godina tamnice

Uređivao je glasnik »Gospa Sinjska« 1932. – 1937. i pisao u njemu. Na kraju rata povukao se prema Austriji, zarobljen je u Mariboru, gdje ga je od smrti spasio partizan, bivši njegov učenik iz Podgore kojemu je predavao latinski, a zatim je u Splitu presudom Okružnoga suda za srednju Dalmaciju 5. siječnja 1946. bio osuđen na sedam godina tamnice i pet godina lišenja građanskih prava »radi saradnje s okupatorom i djelovanja protiv NOP-a«.

Učenošću i širokim kulturnim, teološkim i filozofskim interesom, snažna, no promišljena izričaja, pripada elitnomu krugu hrvatske franjevačke inteligencije XX. stoljeća.

Na procesu nadbiskupu Stepincu naveden je među onima koji su stupili »u neprijateljsku obavještajnu službu«. Kaznu je izdržao od 1946. do 1952. u zatvorima u Trogiru, Sisku i Staroj Gradiški. Nakon izdržane kazne kratko je bio župnik Brštanova i Labina (1953. – 1954.), a zatim do 1958. u Zagrebu profesor i rektor Bogoslovije. Bio je zatim do 1961. gvardijan u Šibeniku. Nakon boravka u Splitu ponovno je bio profesor Bogoslovije u Makarskoj od 1964. do 1973. Godine 1966. sudjelovao je zajedno s još devet hrvatskih filozofa i teologa na Međunarodnom skotističkom kongresu u Oxfordu i Edinburghu. Umro je u Splitu 23. prosinca 1973.

Pisao i u crkvenim i u svjetovnim listovima

Bio je poznat govornik, propovjednik i konferansijer. Objavio je šestotinjak većih i manjih radova iz raznih područja u crkvenim i svjetovnim listovima, časopisima i zbornicima, prije i tijekom rata u glasilima »Zora-Luč«, »Jadranu«, »Jadranskom dnevniku«, »Narodnoj politici«, »Hrvatskoj straži«, »Katoličkom listu«, »Spremnosti«, »Novom dobu«, »Hrvatskoj reviji«, »Hrvatskom glasniku«, »Kalendaru sv. Ante«, »Novoj reviji«, »Duhovnom životu«, »Hrvatskoj prosvjeti«, a nakon rata u »Collectanea Franciscana Slavica«, »L’Osservatore Romano«, »Vita e pensiero«, »Rivista di filosofia neo-scolastica«, »Crkvi u svijetu«, »Mariji«, »Dobrom Pastiru«, »Službi Božjoj«, »Bogoslovskoj smotri«, zborniku »Kačić«, u »Sinjskoj spomenici 1715. – 1965.«. Kao posebni svesci izlaze mu radovi »Zadaća hrvatskog orlovstva« 1927., »Učitelj katoličke socijalne politike: katoličkoj inteligenciji na razmišljanje« 1929., »Franjevački ideali i umjetnost« 1937., »Pavlinović i Strossmayer« 1941. Uredio je i spomenknjige o fra Petru Grabiću (1964.) i fra Anti Crnici (1970.).

Od Dantea preko Freuda i fašizma do Macchiavellija

Bio je neoskolastički filozof, s posebnim interesom za psihologiju, pa je 1966. objavio udžbenik »Glavni problemi eksperimentalne psihologije«. Napisao je veliku studiju o sv. Augustinu, a posebno se bavio djelom filozofa Baruha Spinoze, objavivši o njemu više radova, kao i o Sv. Bonaventuri. Kao dobar poznavatelj talijanske književnosti, pisao je o Pascoliju, da Todiju, Leopardiju, D’Annunziju, Papiniju, Salvadoriju. Posebno je zanimljiva i važna njegova studija »Krist i Marija u Danteovoj Divnoj glumi«, objavljena u »Crkvi u svijetu« 1966., u povodu 800. obljetnice Danteova rođenja, koja je tada i u Hrvatskoj svečano proslavljena, u kojoj, uz ostalo, kaže: »Što god se teološki učilo na univerzama, to je Dante pretvorio u poeziju«, saževši: »Dante je u viziji povijesti augustinijanac, u prikazu zemaljskog raja bonaventurijanac, u matematičkoj, fizičko-kozmološkoj koncepciji aristotelovski tomist. On je učenik i franjevačke i dominikanske škole. Stoga je on sinteza i aristotelovskog tomizma i augustinovsko-bonaventurijanskog platonizma«, zaključivši lapidarno: »Divina Commedia Dantea jest katedrala slike – universale fantasticum.«

Zaokupljala su ga i brojna druga pitanja i problemi: sukob Crkve i fašizma; odnos korporativizma i demokracije, pisao je o Katoličkoj akciji, temeljima franjevačke filozofije, početku Drugoga svjetskoga rata i podjeli Poljske, rasizmu, ulozi filma u pedagogiji i mladosti, o sv. Franji, sv. Karlu Boromejskom, papama Lavu XIII., Piju XI. i Piju XII., mističarki Tereziji Neumann, biskupu Mahniću i Hrvatskom katoličkom pokretu, fra Karlu Eteroviću, filozofu Govanniju Gentileu, liječniku i filozofu fra Agostinu Gemelliju, filozofu Stjepanu Zimmermannu, Sigmundu Freudu, Niccolou Macchiavelliju, o raznim kulturnim pitanjima, knjigama i dr.

Bijaše učen, široka interesa, snažna, no promišljena izričaja. Oveći rad o njemu objavio je fra Karlo Jurišić u zborniku »Kačiću« 1976.